هیأت شیفتگان بقیه الله الاعظم(عج) ارومیه

23 ربیع الاول تشریف فرمایی حضرت معصومه(س) به قم

حضرت فاطمه معصومه(س) دختر حضرت موسی بن جعفر(ع) است که با امام رضا(ع) از یک مادر به نام «امّة مارسیه[1]» است ، یعنی بانویی که از «مارسی فرانسه» بوده است.[2]

در مورد نام مادرامام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) اقوال مختلفی ذکر شده قدر مسلّم این است که مادر این دو بزرگوار به عنوان کنیز توسط حضرت موسی بن جعفر(ع) خریداری شده است که روایت آن به شرح زیر است :

در روایت «هشام بن احمد[3]» آمده است :

«امام کاظم (ع) یک روز به من فرمود : آیا می دانی که از اهل مغرب ، کسی (برده فروشی) به مدینه آمده است؟ گفتم: نه. فرمود: چرا، مردی آمده است! بیا باهم نزد او برویم. سپس حضرت سوار [بر اسب] شد و ما نیز سوار شدیم و حرکت کردیم تا این که به نزد آن مرد مغربی رسیدیم؛ دیدیم او بردگانی دارد. حضرت به او فرمود: بردگانت را به ما نشان بده. در این هنگام، برده فروش نُه کنیز را آورد و نشان داد؛ اما حضرت نپسندید و فرمود: من به اینها نیاز ندارم. بعد از لحظاتی فرمود: بردگانت را به ما نشان ده. مرد مغربی گفت: غیر از اینها، کنیزی ندارم. اما امام کاظم (ع) همان مطلب را تکرار کرد؛ لذا فروشنده گفت: سوگند به خدا! جز کنیزی بیمار، بردة دیگری ندارم. حضرت پرسید: پس، چرا او را نشان نمی دهی؟ مرد از نشان دادن کنیز امتناع کرد، امام کاظم (ع) نیز  منصرف شد...

هشام بن احمد در ادامه می گوید:

فردای آن روز، امام(ع) مرا به حضور خواست و فرمود: هم اکنون نزد آن برده فروش برو و از او بپرس بهای آن کنیز چقدر است؟ هر مبلغی که معیّن کرد، بگو می پذیرم.

آنگاه من نزد مرد مغربی رفتم و بعد از دقایقی خرید و فروش انجام گرفت. برده فروش به من گفت: کنیز را به تو فروختم؛ ولیکن آن مردی که دیروز همراهت آمده بود، چه کسی بود؟ گفتم: مردی از تیرة بنی هاشم. پرسید: از کدام [خاندان] بنی هاشم؟ گفتم: بیش از این نمی دانم. در این موقع گفت: حالا تو گوش کن! همانا این کنیز جوان، داستانی دارد: وقتی او را از دورترین نقاط مغرب خریدم، [در مسیر] بانویی از اهل کتاب (مسیحی یا یهودی) با من ملاقات کرد و پرسید: این دختر ممتاز، همراه تو چه می کند؟! گفتم: او را برای خود خریده ام. بانوی اهل کتاب گفت: «ما ینبغی أن تکون هذه الوصیفة عند مثلک» ؛ «سزاوار نیست این کنیز جوان همراه فردی مانند تو باشد.»

« انّ هذه الجاریی ینبغی أن تکون عند خیر أهل الارض» ؛

«بلکه او شایستة همسری بهترین مرد روی زمین است.»

« فلا تلبث عنده الاّ قلیلاً حتّی تلد منه غلاماً یدین له شرق الارض و غربها» ؛ «چرا که پس از سپری شدن مدت زمانی از زندگی مشترک این کنیز و آن مرد، پسری از آنان متولد خواهد شد که شرق و غرب، مطیع او خواهند گردید.»

هشام بن احمد در پایان می گوید:

آن کنیز (نجمه) را نزد امام کاظم (ع) بردم.»[4]

برای مادر امام رضا(ع) - به ویژه در دورة کنیزی – نام ها و القابی بیان شده است ؛ همچون : اروی، تکتم، خیزران، سکن، سکینه، سمّان، سمانه، شقراء، صقر، کلیمه و نجمه.

البته در هنگام خرید این کنیز توسط اهل بیت: به اسم«تکتم» نامیده می شد و بعد از تولد امام رضا علیه السلام، از سوی امام کاظم(ع) به لقب وکنیة «طاهره» و «امّ البنین» مفتخر گردید.[5]

تعدّد اسامی، بیشتر به مسألة «بردگی» ارتباط دارد؛ زیرا در هر خرید و فروش غلامان و کنیزان، نام آنها توسط مالکان و اربابان تغییر پیدا می کرد.[6]

دکتر قائمی در مورد اینکه مادر حضرت رضا(ع) اهل کجا بود اقوال مختلف را جمع آوری کرده که به شرح زیر است :

1-  گفته اند که او، امّ ولد (کنیز) و از اهالی نوبه (کشور مغرب) بود.

2-  برخی، او را از اهالی مارسی – بندر جنوبی فرانسه – خوانده و مرسیه (مارسیه) بدان خاطر نامیده شده است.

3- «یاقوت حموی»، مرسی را از شهرهای جزیرة سیسیل ذکر می کند و او را از اهالی آن شهر می داند.[7]

امّا آنچه به عنوان نام ایشان معروف است همان «نجمه» است و از جمع بندی مطالب فوق می توان نتیجه گرفت که مادر ایشان از نژاد آفریقای شمالی یا اروپایی (آندلس) است.

حضرت معصومه(س) به جهت دیدار برادر خود امام رضا(ع) در سال 201 هجری قمری راهی  خراسان شد و در شهر ساوه بنابر نقلی مسموم و بیمار شد سپس حضرت فرمود که کاروان را به شهر قم حرکت دهند و در روز 23 ربیع الاول به شهر قم رسیدند و در منزل «موسی بن خزرج اشعری» اقامت گزیدند  و پس از 17 روز از دنیا رفتند و آن خانه به «بیت النور» معروف گردید که عبادتگاه حضرت معصومه(س) بوده است.

هم اکنون این خانه «بیت النور» زیارتگاه دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت بوده است.

امام جعفر صادق(ع) می فرماید :

«ان للّه حرماً و هو مکه ألا انَّ لرسول اللّه حرماً و هو المدینة ألا وان لامیرالمؤمنین علیه السلام حرماً و هو الکوفه الا و انَّ قم الکوفة الصغیرة ألا ان للجنة ثمانیه ابواب ثلاثه منها الی قم تقبض فیها امراة من ولدی اسمها فاطمه بنت موسی علیهاالسلام و تدخل بشفاعتها شیعتی الجنة با جمعهم»

«خداوند حرمی دارد که مکه‌است پیامبر حرمی دارد و آن مدینه‌است و حضرت علی حرمی دارد و آن کوفه‌است و قم کوفه کوچک است که از ۸ درب بهشت سه درب آن به قم باز می‌شود - زنی از فرزندان من در قم از دنیا می‌رود که اسمش فاطمه دختر موسی است و به شفاعت او همه شیعیان من وارد بهشت می‌شوند.»

تهیّه و تنظیم : واحد فرهنگی هیأت شیفتگان بقیّة الله الأعظم(عج) ارومیّه

منابع و مآخذ :